maandag 22 augustus 2016

Porte-manteauwoord



Een porte-manteauwoord, meng-, vlecht- of kofferwoord is een neologisme waarin twee of meer bestaande woorden naar de vorm worden gecombineerd in een betekenis die betekeniselementen van alle originele woorden bevat. In feite is het een soort contaminatie, maar dan bewust gecreëerd.

Een porte-manteauwoord combineert dus zowel de klank als de betekenis van alle samenstellende woorden op een nieuwe manier. Vaak spelen ook andere stijlfiguren zoals crasis een rol. Soms zijn ze gevormd uit eerdere porte-manteauwoorden.

Effect
Porte-manteauwoorden hebben het effect dat ze efficiënt zijn: in één woord kan gezegd worden wat anders twee of meer woorden zou vergen. Daarnaast hebben ze een categoriserend effect, en ontstaan er klassen van woorden die naar vorm en betekenis verwant zijn:

motel en botel behoren tot de klasse "hotel", waaraan vorm- en betekeniselementen zijn toegevoegd die respectievelijk naar "motoring" (Engels voor "automobilisme") en "boat" verwijzen.
infotainment en infomercial behoren tot de klasse "information", samengevoegd met respectievelijk "entertainment" en "commercial", maar in beide gevallen nog met een betekeniscomponent van informatie.
webcam en camcorder behoren tot de klasse "camera".

Het classificerende element kan dus aan het einde van het porte-manteauwoord staan ("-tel"), of aan het begin ("info-"), maar kan ook een variabele plaats bezetten ("-cam", "cam-").

Voorbeelden
Advertorial, van advertentie en editorial
Backroniem, van back en acroniem
Bit, van binary en digit
Blaxploitation, van black en exploitation
Brunch, van breakfast en lunch
Brus, van broer en zus
Blog, van web en log
Bollywood, van Bombay en Hollywood
Conculega, van concurrent en collega
Framily, van "friends" en "family"
Frenemy, van "friends" en "enemy"
Infomercial, van information en commercial
Infotainment, van information en entertainment
Mockumentary, van mock en documentary
Motel, van motor en hotel
Murks, van Marokkaans en Turks
Orthese, van orthopedische prothese
Pixel, van picture en element
Prequel, van pre- en sequel
Sexting, van sex en texting
Smog, van smoke en fog
Stagflatie, van stagnatie en inflatie
Vechtscheiding, van vechten en echtscheiding
Voxel, van volume en pixel
Wikipedia, van wiki en encyclopedia

Vondsten
Sommige porte-manteauwoorden worden opzettelijk gemaakt, en dit kan opvallende vondsten opleveren. Van Kooten en De Bie zijn verantwoordelijk voor enkele van zulke combinaties, waarbij niet alleen de combinatie van betekenissen het beoogde effect is. Deze opzettelijke constructies zijn evenzeer bedoeld om een humoristisch, eigengereid of onbeholpen effect te sorteren:

Demonstructie, van demonstratie en instructie
Krommunicatie, van krom en communicatie
Schrijpend, van schrijnend en nijpend

Etymologie
Toen Lewis Carroll in Through the Looking-Glass (1872) een aantal van deze "kofferwoorden" introduceerde, creëerde hij er ook een nieuwe naam voor: portmanteau words. In het gedicht Jabberwocky uit dat boek komt bijvoorbeeld het woord slithy voor, een vervlechting van slimy ("slijmerig, glibberig") en lithe ("lenig, buigzaam"). Ook dit is overigens een eenmalige vondst, die in het Engels geen algemene ingang heeft gevonden.

Het Engelse woord portmanteau betekent koffer en is ontleend aan het Franse porte manteau (met een e), dat kapstok of klerenhanger betekent.[1]
Battus geeft in zijn Opperlandse taal- & letterkunde veel (alweer vooral speelse) voorbeelden voor het Nederlands.

Porte-manteauwoorden en verkorting
Bepaalde verkortingen kunnen als bijzondere porte-manteauwoorden worden beschouwd. Het gaat dan om samenstellingen als horeca of hifi, waarbij uit meerdere woordelementen een afgekorte vorm wordt gecombineerd. Er is een verschil met de klassieke porte-manteauwoorden, die zich immers niet van afkortingen bedienen, maar van woordelementen, meestal het begin van het ene woord en het eind van het andere. In feite zijn zulke verkortingen dan ook veeleer samenstellingen, zij het in verkorte vorm, en geen echte porte-manteauwoorden.
bron: wikipedia

Geen opmerkingen:

Een reactie posten