Porte-manteauwoord

Een porte-manteauwoord, meng-, vlecht- of kofferwoord is een neologisme waarin twee of meer bestaande woorden naar de vorm worden gecombineerd in een betekenis die betekeniselementen van alle originele woorden bevat. In feite is het een soort contaminatie, maar dan bewust gecreëerd.

Een porte-manteauwoord combineert dus zowel de klank als de betekenis van alle samenstellende woorden op een nieuwe manier. Vaak spelen ook andere stijlfiguren zoals crasis een rol. Soms zijn ze gevormd uit eerdere porte-manteauwoorden.

Effect

Porte-manteauwoorden hebben het effect dat ze efficiënt zijn: in één woord kan gezegd worden wat anders twee of meer woorden zou vergen. Daarnaast hebben ze een categoriserend effect, en ontstaan er klassen van woorden die naar vorm en betekenis verwant zijn:

motel en botel behoren tot de klasse "hotel", waaraan vorm- en betekeniselementen zijn toegevoegd die respectievelijk naar "motoring" (Engels voor "automobilisme") en "boat" verwijzen.

infotainment en infomercial behoren tot de klasse "information", samengevoegd met respectievelijk "entertainment" en "commercial", maar in beide gevallen nog met een betekeniscomponent van informatie.

webcam en camcorder behoren tot de klasse "camera".

Het classificerende element kan dus aan het einde van het porte-manteauwoord staan ("-tel"), of aan het begin ("info-"), maar kan ook een variabele plaats bezetten ("-cam", "cam-").

Voorbeelden

Advertorial, van advertentie en editorial

Backroniem, van back en acroniem

Bit, van binary en digit

Blaxploitation, van black en exploitation

Brunch, van breakfast en lunch

Brus, van broer en zus

Blog, van web en log

Bollywood, van Bombay en Hollywood

Conculega, van concurrent en collega

Framily, van "friends" en "family"

Frenemy, van "friends" en "enemy"

Infomercial, van information en commercial

Infotainment, van information en entertainment

Mockumentary, van mock en documentary

Motel, van motor en hotel

Murks, van Marokkaans en Turks

Orthese, van orthopedische prothese

Pixel, van picture en element

Prequel, van pre- en sequel

Sexting, van sex en texting

Smog, van smoke en fog

Stagflatie, van stagnatie en inflatie

Vechtscheiding, van vechten en echtscheiding

Voxel, van volume en pixel

Wikipedia, van wiki en encyclopedia

Vondsten

Sommige porte-manteauwoorden worden opzettelijk gemaakt, en dit kan opvallende vondsten opleveren. Van Kooten en De Bie zijn verantwoordelijk voor enkele van zulke combinaties, waarbij niet alleen de combinatie van betekenissen het beoogde effect is. Deze opzettelijke constructies zijn evenzeer bedoeld om een humoristisch, eigengereid of onbeholpen effect te sorteren:

Demonstructie, van demonstratie en instructie

Krommunicatie, van krom en communicatie

Schrijpend, van schrijnend en nijpend

Etymologie

Toen Lewis Carroll in Through the Looking-Glass (1872) een aantal van deze "kofferwoorden" introduceerde, creëerde hij er ook een nieuwe naam voor: portmanteau words. In het gedicht Jabberwocky uit dat boek komt bijvoorbeeld het woord slithy voor, een vervlechting van slimy ("slijmerig, glibberig") en lithe ("lenig, buigzaam"). Ook dit is overigens een eenmalige vondst, die in het Engels geen algemene ingang heeft gevonden.

Het Engelse woord portmanteau betekent koffer en is ontleend aan het Franse porte manteau (met een e), dat kapstok of klerenhanger betekent.[1]

Battus geeft in zijn Opperlandse taal- & letterkunde veel (alweer vooral speelse) voorbeelden voor het Nederlands.

Porte-manteauwoorden en verkorting

Bepaalde verkortingen kunnen als bijzondere porte-manteauwoorden worden beschouwd. Het gaat dan om samenstellingen als horeca of hifi, waarbij uit meerdere woordelementen een afgekorte vorm wordt gecombineerd. Er is een verschil met de klassieke porte-manteauwoorden, die zich immers niet van afkortingen bedienen, maar van woordelementen, meestal het begin van het ene woord en het eind van het andere. In feite zijn zulke verkortingen dan ook veeleer samenstellingen, zij het in verkorte vorm, en geen echte porte-manteauwoorden.

bron: wikipedia