VULGAIR

Frontaal, duaal, pedaal, kapitaal, marginaal, provinciaal – het Nederlands kent een hoop woorden die op -aal eindigen. Woorden met het achtervoegsel -aal zijn altijd ontleend aan het Latijn. Het Latijn had namelijk het achtervoegsel -alis. Met dit achtervoegsel konden de Romeinen een bepaald soort bijvoeglijke naamwoorden maken. Voorbeeld: provincia betekende ‘provincie’, provincialis betekende ‘bij de provincie behorend’ – net als het Nederlandse bijvoeglijke naamwoord provinciaal dus. Een pes (accusativus pedem) was een ‘voet’, en pedalis dus ‘bij de voet behorend’. In het Nederlands werd dat het zelfstandig naamwoord pedaal. 

Maar het Nederlands kent ook woorden die op -air eindigen: militair, vulgair, populair... Dit achtervoegsel -air gaat terug op het Latijnse -aris, dat precies dezelfde functie heeft als -alis. Militaris is dat wat bij een soldaat (miles, accusativus militem) behoort, vulgaris is dat wat bij de grote massa (vulgus) behoort, popularis dat wat bij de het volk (populus) behoort. Hoe zit dat? 

Het antwoord: de variant -aris duikt op als er al een l in het zelfstandig naamwoord zit. Kennelijk vonden de Romeinen het lastig om twee keer in één woord de l uit te spreken – en dus maakten ze van de tweede l een r. Het achtervoegsel -alis werd dan -aris. 

Taalkundigen noemen dit fenomeen dissimilatie.

Aron Groot

MOEDER, VADER, DOCHTER, BROEDER

Moeder, vader, dochter, broeder. Al die familiewoorden eindigen op -der of -ter. Eigenlijk is dat best vreemd – onze woorden voor kleuren (rood, geel, blauw), getallen (één, twee, drie) of lichaamsdelen (hand, arm, voet, been) lijken helemaal niet op elkaar. Maar onze woorden voor familieleden dus wel. 

Ook in andere Germaanse talen is dat het geval. Duits: Mutter, Vater, Tochter, Bruder. 

Engels: mother, father, daughter, brother. 

En de Romaanse familiewoorden lijken ook op elkaar, al zijn de setjes daar minder compleet: Frans: mère, père, frère, Spaans: madre, padre. Italiaans: madre, padre. Bij deze Romaanse familiewoorden hebben we natuurlijk het geluk dat de Latijnse voorlopers zwart op wit staan: pater, mater, frater. 

Op basis van deze informatie kunnen we aannemen dat familiewoorden in het Proto-Indo-Europees al op -ter eindigden. En inderdaad, zo worden ze, ook op basis van andere talen, gereconstrueerd: *méh₂tēr, *ph₂tḗr, dʰugh₂tḗr, bʰréh₂tēr. 

De Proto-Indo-Europese functie van dat achtervoegsel -ter is onzeker, maar een aannemelijke theorie is dat je er oorspronkelijk zogeheten ‘agent nouns’ mee kon maken – zelfstandig naamwoorden die een handeling uitvoeren. In dat geval is -ter verwant aan het Latijnse -tor in doctor (‘iemand die doceert’), simulator (‘iemand die simuleert’), tractor (‘iemand die trekt’), motor (‘iemand die iets beweegt’), enz. 

Volgens die theorie is een *ph₂tḗr (‘vader’) iemand die *ph₂- uitvoert. Dat *ph₂- zou iets als ‘beschermen’ betekend hebben – de vader was dus de beschermer. Die betekenis ging al in een vroeg stadium verloren en vervolgens zou -h₂ter (dus inclusief de keelklank h₂ die eigenlijk bij het ‘beschermen’ hoorde) geïnterpreteerd zijn als een achtervoegsel voor familieleden. Zo gingen alle familieleden in het Proto-Indo-Europees op -h₂ter eindigen: *méh₂tēr, *ph₂tḗr, dʰugh₂tḗr, bʰréh₂tēr – de voorlopers van ons moeder, vader, dochter, broeder.

Aron Groot

HOPLA'S

 

Folierakel

Een rakel is een technische term voor een mesvormig gereedschap van bijvoorbeeld rubber, staal of hout. Deze wordt gebruikt voor het wegschrapen van het teveel aan inkt van bijvoorbeeld een diepdrukcilinder zoals gebruikt in een drukkerij.

Een andere toepassing is bij het maken van zeefdrukken. Hier wordt met behulp van dit instrument de inkt door de nog open delen in het gaas (i.e. de afbeelding) van het zeefdrukraam fysiek op het te bedrukken substraat gebracht.

Het werkwoord (op)rakelen refereert aan het met een hark (rakel in het vlaams) losmaken van aarde of het met een pook roeren in het vuur.

VLINDERDAS

 

De vlinderdas is geïnspireerd door de vorm van de schildklier.

LES INDES GALANTES

 

https://youtu.be/Q4jy2wrjESQ?list=RDCMUCe-z28nNBebn0zxrOYgb7JA