Een porte-manteauwoord, meng-, vlecht- of kofferwoord is een
neologisme waarin twee of meer bestaande woorden naar de vorm worden
gecombineerd in een betekenis die betekeniselementen van alle originele woorden
bevat. In feite is het een soort contaminatie, maar dan bewust gecreëerd.
Een porte-manteauwoord combineert dus zowel de klank als de
betekenis van alle samenstellende woorden op een nieuwe manier. Vaak spelen ook
andere stijlfiguren zoals crasis een rol. Soms zijn ze gevormd uit eerdere
porte-manteauwoorden.
Effect
Porte-manteauwoorden hebben het effect dat ze efficiënt zijn:
in één woord kan gezegd worden wat anders twee of meer woorden zou vergen.
Daarnaast hebben ze een categoriserend effect, en ontstaan er klassen van
woorden die naar vorm en betekenis verwant zijn:
motel en botel behoren tot de klasse "hotel",
waaraan vorm- en betekeniselementen zijn toegevoegd die respectievelijk naar
"motoring" (Engels voor "automobilisme") en
"boat" verwijzen.
infotainment en infomercial behoren tot de klasse
"information", samengevoegd met respectievelijk
"entertainment" en "commercial", maar in beide gevallen nog
met een betekeniscomponent van informatie.
webcam en camcorder behoren tot de klasse
"camera".
Het classificerende element kan dus aan het einde van het
porte-manteauwoord staan ("-tel"), of aan het begin
("info-"), maar kan ook een variabele plaats bezetten
("-cam", "cam-").
Voorbeelden
Advertorial, van advertentie en editorial
Backroniem, van back en acroniem
Bit, van binary en digit
Blaxploitation, van black en exploitation
Brunch, van breakfast en lunch
Brus, van broer en zus
Blog, van web en log
Bollywood, van Bombay en Hollywood
Conculega, van concurrent en collega
Framily, van "friends" en "family"
Frenemy, van "friends" en "enemy"
Infomercial, van information en commercial
Infotainment, van information en entertainment
Mockumentary, van mock en documentary
Motel, van motor en hotel
Murks, van Marokkaans en Turks
Orthese, van orthopedische prothese
Pixel, van picture en element
Prequel, van pre- en sequel
Sexting, van sex en texting
Smog, van smoke en fog
Stagflatie, van stagnatie en inflatie
Vechtscheiding, van vechten en echtscheiding
Voxel, van volume en pixel
Wikipedia, van wiki en encyclopedia
Vondsten
Sommige porte-manteauwoorden worden opzettelijk gemaakt, en
dit kan opvallende vondsten opleveren. Van Kooten en De Bie zijn
verantwoordelijk voor enkele van zulke combinaties, waarbij niet alleen de
combinatie van betekenissen het beoogde effect is. Deze opzettelijke
constructies zijn evenzeer bedoeld om een humoristisch, eigengereid of
onbeholpen effect te sorteren:
Demonstructie, van demonstratie en instructie
Krommunicatie, van krom en communicatie
Schrijpend, van schrijnend en nijpend
Etymologie
Toen Lewis Carroll in Through the Looking-Glass (1872) een
aantal van deze "kofferwoorden" introduceerde, creëerde hij er ook
een nieuwe naam voor: portmanteau words. In het gedicht Jabberwocky uit dat
boek komt bijvoorbeeld het woord slithy voor, een vervlechting van slimy
("slijmerig, glibberig") en lithe ("lenig, buigzaam"). Ook
dit is overigens een eenmalige vondst, die in het Engels geen algemene ingang
heeft gevonden.
Het Engelse woord portmanteau betekent koffer en is ontleend
aan het Franse porte manteau (met een e), dat kapstok of klerenhanger betekent.[1]
Battus geeft in zijn Opperlandse taal- & letterkunde
veel (alweer vooral speelse) voorbeelden voor het Nederlands.
Porte-manteauwoorden en verkorting
Bepaalde verkortingen kunnen als bijzondere
porte-manteauwoorden worden beschouwd. Het gaat dan om samenstellingen als horeca
of hifi, waarbij uit meerdere woordelementen een afgekorte vorm wordt
gecombineerd. Er is een verschil met de klassieke porte-manteauwoorden, die
zich immers niet van afkortingen bedienen, maar van woordelementen, meestal het
begin van het ene woord en het eind van het andere. In feite zijn zulke verkortingen
dan ook veeleer samenstellingen, zij het in verkorte vorm, en geen echte
porte-manteauwoorden.
bron: wikipedia
Geen opmerkingen:
Een reactie posten