Claire Goll (1890-1977)

Claire Goll heeft zich haar hele leven lang omringd met kunstenaars, schrijvers , schilders, componisten, zoals Freud, Rilke, Mondriaan, Dali, Joyce en Satie. Als 85-jarige kijkt zij in dit boek, Alles is ijdelheid, terug op haar bewogen leven en vertelt smakelijk over de beroemdheden. Het is antropologie, kunstgeschiedenis en roddel ineen.

Claire groeit eind 19^de eeuw op in Duitsland. Haar ouders zijn rijk en bewegen zich in hoge culturele milieus. Haar moeder is vreselijk, een echte sadist. Zij voedt haar dochter streng op: “Alleen met lichaamsstraffen kunnen we kinderen dresseren en ze leren van goede muziek te houden. “

De enige manier om hieruit te ontvluchten is trouwen.  Zij raakt zwanger van haar minnaar en ontvlucht het huis. Het wordt er niet beter op. De man blijkt een losbol, die weinig om haar geeft. Zij  verlaat hem, maar moet haar kind achterlaten. In het hele boek wordt het kind niet meer genoemd. Ik denk dat zij het nooit meer heeft gezien. Haar eigen moeder komt nog wel af en toe voorbij. Claire is keihard in haar oordeel en is niet geschokt als zij na de oorlog hoort dat zij vergast is.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog woont Claire in Zwitserland. Zij ontmoet hier haar latere man, de dichter en toneelschrijver Yvan Goll, en zal de rest van haar leven, weliswaar met enkele tussenpozen, bij hem blijven.

In Zwitserland maakt zij het zgn. ontstaan van Dada mee. Claire Goll benadrukt een paar maal dat achteraf er een belangrijke gebeurtenis van is gemaakt. Zij zat er middenin en iedereen was gewoon met van alles bezig zonder zich om principes en stromingen te bekommeren. Later is de geschiedenis herschreven en werd Dada een stroming.

Het leuke van Alles is ijdelheid  zijn de vele ontmoetingen en beschrijvingen van beroemdheden. Claire ontmoette Jung en vatte zijn persoonlijkheid samen met “een joviale baas die beschikte over een grote luciditeit en wendbaarheid van geest en een enorm vermogen tot poëtische synthese, maar zoals alle psychiaters die ik heb gekend, was hij megalomaan en getikt.”

Later begon zij een verhouding met de teruggetrokken Rilke. Hij leefde in een volstrekt afgesloten wereld. Zelfs in zijn geest liet hij niemand toe. Hij was soms bezeten van angst en leefde min of meer vegetatief. Hij overwoog de psychoanalyse maar zei: “Nooit laat ik in mijn hersenen graven. Ik wil m’n complexen behouden.”

Na de eerste wereldoorlog verhuizen Claire en Yvan Goll naar Parijs, waar het gonst van activiteit. Zij storten zich in het culturele milieu. Voortdurend zijn er tentoonstellingen en acties. Dadaïsten, surrealisten, futuristen etc. maken aan de lopende band ruzie met elkaar en verstoren elkaars manifestaties.

In Parijs wordt het polygame karakter van Yvan steeds duidelijker. Elke avond, terwijl Claire vroeg in bed ligt, gaat hij op jacht. Hij raakt zoals Claire het beschrijft door demonen bezeten en gaat op strooptocht. Ook belaagt hij haar vriendinnen “Geen rok is ooit bij mij over de vloer geweest zonder dat hij heeft geprobeerd de draagster op haar rug te krijgen.” Een pagina verder klaagt Claire dat haar man nog een onhebbelijkheid heeft: “Hij dreef me voortdurend in de armen van andere mannen.”

In een volgend hoofdstuk trekt zij van leer tegen feministen. En volgens haar hebben vrouwen nooit iets gepresteerd in de kunst.“ Maar tegelijk: “Voor niets ter wereld zou ik de gelijke van de man willen zijn.”

De vriendschap met Joyce wordt door Claire Goll heel mooi beschreven. Joyce was een schrijver die volledig en uitsluitend met zijn werk bezig was. Zij en haar man gingen vaak bij Joyce eten. Zijn vrouw Nora was de onderdanigheid zelf. Tijdens het eten sprak Joyce geen woord, maar af en toe bedacht hij iets en moest in zichzelf lachen. Hij kende vele talen en was enorm geïnteresseerd in de oorsprong van woorden. Maar: “Van zijn gecompliceerde denkwereld kwam in de gesprekken nooit iets aan de oppervlakte.” Na het eten wilde hij muziek maken. Altijd dezelfde aria. Claire werd er gek van. Met de twee kinderen van Joyce liep het slecht af. Zijn dochter werd gek en belandde in een gesticht. Zijn zoon raakte aan de drank en verpatste zijn manuscripten.

In de jaren 30 stroomt Parijs vol Duitse vluchtelingen. Ze hebben geen kans en reizen veelal door naar Amerika. Zelf vluchten Claire en Yvan in 1939 naar New York, vlak voordat de oorlog uitbreekt. De overtocht duurt 11 dagen. Zij leren o.a. Mondriaan kennen en gaan om met Salvador Dali. Eerst heerst er een soort bevrijding in Amerika, later komen de geldproblemen. Veel kunstenaars, ook Claire en Yvan, wonen een tijdje in een  kunstenaarskolonie. Deze worden betaald door rijke Amerikanen, maar de regels zijn er behoorlijk streng. Het lijkt meer op een soort kostschool, waar kunst gemaakt moest worden.

Yvan wordt op een gegeven moment ongeneeslijk ziek. De oorlog is voorbij en het stel gaat in 1947 naar Europa terug. In armoede takelt hij langzaam af in een Parijs hotelletje. Na zijn dood in 1950 verandert haar leven.

Claire krijgt onverwachts een erfenis en kan weer rondkomen. Op 76-jarige leeftijd begint ze een verhouding met een 20-jarige kerel. Hij is nogal seksueel actief, slaat haar soms tijdens alle opwinding en leert haar voor het eerst van haar leven klaarkomen. Claire is er gelukkig mee.

Alles is ijdelheid is een mooi boek. Het geeft een prachtig tijdsbeeld. Vooral als je meer wilt weten over het kunstenaarsmilieu in het interbellum is dit een aanrader. Of alle verhalen helemaal op waarheid berusten kan ik niet beoordelen. De anekdotes en achterklap lezen in ieder geval goed weg. 

Alek Dabrowski

http://uitgelezenboeken.blogspot.nl/2013/10/claire-goll-alles-is-ijdelheid.html

 ***

Commentaar

Een aangrijpend boek. Haast niet na te vertellen doordat er zoveel in staat, bijna 400 blz. Bovenstaande bespreking geeft wel een redelijke indruk ervan.

Inderdaad komt dochter Dorothea (‘Doralies’) in het hele boek niet meer voor. Net zo opvallend is dat nergens melding gemaakt wordt van sigaretten terwijl het in die kringen toch geregeld blauw van de rook moet zijn geweest.

Genoemde erfenis, zowel van haar ouders als van haar ex-man, viel haar pas toe op 70-jarige leeftijd. Niet zonder slag of stoot trouwens. De belasting wilde hem haar weer grotendeels afnemen. Ten einde raad zocht ze haar oude kennis André Malraux op, die het waarachtig voor haar opnam en de belastingdienst verzocht de jacht op Claire te stoppen. Dit werd geaccepteerd door het hoofd van die dienst, Valérie Giscard d’Estaing.

Intussen had Claire na de dood van haar man zeker 10 jaar in bittere armoe geleefd. Het hele boek door is er trouwens sprake van geldgebrek.

Piet Mondriaan, in New York, hield van dansen. Hij kocht er speciaal een kleedje voor om zijn parket niet te beschadigen.

Eigenlijk ontmoet Claire haast alleen maar nare mannen (en vrouwen: Alma Mahler; Helena Rubinstein). Een van hen, hierboven niet genoemd, is Marc Chagall. De vleesgeworden gierigheid. Zijn 40 jaar jongere vrouw Virginia loopt van hem weg.

De grafsteen van beide Golls op Père Lachaise in Parijs is overigens door Chagall voorzien van een gravure.

Als joden vluchtten zij tweemaal voor de Duitsers; eerst naar Zwitserland (WO I), toen naar New York (WO II). Om hun verblijfsvergunning in de VS te verlengen moesten ze vanuit New York ook nog een reis naar Guadeloupe maken.

Haar man, Yvan Goll, werd in 1891 geboren als Isaac Lang, nabij de Frans-Duitse grens: Elzas-Lotharingen. Hij gebruikte in de loop van zijn leven 15 pseudoniemen maar is het bekendst gebleven onder de naam Goll. Claire werd in 1890 in Neurenberg geboren als Clara Aischmann.

Ze is oud geworden. Een leuk leven was het zeker niet. Anderzijds: het was een gevuld leven. Never a dull moment!

Oorspronkelijke titel: Ich verzeihe keinem. Eine literarische Chronique scandaleuse unserer Zeit.

(La Poursuite du Vent, 1976)