Scheldkanonnade

De Heeren des Kerkeraads doen U te weten, hoe zij sedert langen tijd kennis hebbende van de slechte meeningen en werken van Baruch d'Espinoza, hem op verschillende wegen en beloften poogden terug te brengen van zijn slechten weg en, hem niet kunnende genezen, maar integendeel dagelijks meerder kennis krijgende van de afschuwelijke ketterijen, die hij deed en leerde en de ijslijke werken die hij wrocht, daarvan velerlei geloofwaardige getuigen erlangden, die spraken en getuigden van den gezegden Spinoza, waardoor hij overtuigd werd.

Hetwelk alles onderzocht in tegenwoordigheid der HH. Wijzen, beraadslaagden zij met hun goedvinden, dat gezegde Espinoza zou gevloekt en gebannen worden uit het volk van Israël, gelijk zij thans in banvloek stellen en met den volgenden banvloek doen:

- met het oordeel der engelen en de uitspraak der Heiligen, vloeken, bannen, verwenschen en vervloeken wij Baruch d'Espinoza, met goedvinden der kerkelijke rechtbank en van deze geheele heilige gemeente, ten aanzien der heilige boeken, naar de zeshonderddertien voorschriften die daarin geschreven staan,

- met den banvloek waarmee Jozua Jericho vloekte,

- met de verwensching waarmee Eliza de kwajongens verwenschte en met al de vervloekingen, die in de wet geschreven zijn.

Hij zij verwenscht bij dag en bij nacht, hij zij verwenscht in zijn liggen en verwenscht in zijn opstaan, hij zij verwenscht in zijn uitgaan en verwenscht in zijn ingaan; nimmer moge de Heer hem vergeven en voortaan de woede des Heeren en zijn ijver op dezen mensch branden, en hem opleggen alle vloeken, geschreven in het boek dezer wet;

en de Heer zal zijn naam verdelgen van onder den hemel en de Heer zal hem uitstooten ten verderve uit aIle stammen Israels, met al de verwenschingen van het firmament, geschreven in het boek dezer wet; en gij de verkleefden aan den Heer uwen God, blijft heden allen behouden!

Waarschuwende, dat hem niemand mondeling mag spreken, niemand bij geschrifte, niemand hem eenige gunst verleenen, niemand onder een dak met hem verblijven, niemand op vier ellen afstand van hem vertoeven, niemand eenig papier lezen, door hem gemaakt of geschreven.

Den 27sten Juli 1656

 ---------------

Commentaar

Lodewijk van Deijssel maakte in de vorige eeuw naam met scheldkritieken. In onze tijd is het Jeroen Brouwers die op dit gebied een reputatie opgebouwd heeft.

In de zeventiende eeuw kon men er echter ook wat van. Het lezen van Jozua en Eliza, en bijbelstudie in het algemeen, blijken in dit opzicht vormende waarde te hebben.

De verwensingen aan Spinoza’s adres zijn in ieder geval literair van niveau, en passend bij zijn statuur. De jongeman was in 1656 al ongenietbaar, hij was toen nog maar 24 jaar…

En het werd nog veel erger: n'en déplaise "HH. Wijzen, engelen en Heiligen", - de man zou een van de beroemdste landgenoten worden.